In de Nederlandse GGZ zijn er diverse kwaliteitssystemen ingericht om de kwaliteit van zorg te monitoren, transparant te maken en te verbeteren. De impact van deze systemen op de praktijk van de zorg is echter niet helder. Marieke van Geffen onderzocht in haar proefschrift wat de impact van kwaliteitssystemen op de praktijk van de zorg is en hoe deze impact kan worden verklaard.
In het onderzoek is een mix van kwalitatieve en kwantitatieve onderzoeksmethoden gehanteerd, waarbij ‘de impact van kwaliteitssystemen’ vanuit een breed perspectief is geanalyseerd. Er is gebruikgemaakt van een combinatie van interviews, focusgroepen, vragenlijsten, literatuuronderzoek en documentanalyse. Daarbij zijn zowel zorgverleners, managers, cliënten als zorgverzekeraars betrokken.
Het proefschrift laat zien, dat ondanks het grote aantal beschikbare kwaliteitssystemen en de hoge investeringen die daarmee samen gaan, de impact van deze systemen op de praktijk van de zorg klein is. Een groot gedeelte van de kwaliteitssystemen wordt niet of nauwelijks gebruikt. Veel systemen zijn onbekend of ineffectief in het beantwoorden van relevante vragen. Vaak heeft niemand overzicht over het geheel van systemen dat in een organisatie wordt gebruikt, zelfs de kwaliteitsmedewerkers of managers niet.
Dat de impact van kwaliteitssystemen op de praktijk zeer beperkt is, kent meerdere oorzaken. Uit het onderzoek blijkt dat definitieproblemen, rol onduidelijkheid, wantrouwen en gevoelens van onmacht de werking van kwaliteitssystemen ondermijnen.
Omdat er geen eenduidige definitie van kwaliteit van zorg is, wordt er op vele verschillende elementen van kwaliteit van zorg gemonitord en gecontroleerd. Daarnaast is er veel wantrouwen in de sector. Zorgverzekeraars en zorginstellingen vertrouwen niet, dat de ander de kwaliteitssystemen op een juiste manier gebruikt. Cliënten geloven vaak niet dat zorgverzekeraars en zorginstellingen kwaliteitsgegevens eerlijk presenteren. Ook is er veel wederzijds gebrek aan kennis over de rollen en taken die elke partij heeft ten aanzien van sturing op kwaliteit. Dit alles leidt tot een grote behoefte aan controle en een enorme bureaucratische last voor zorginstellingen en professionals.
Daarnaast ervaren partijen ook veel onmacht ten aanzien van de inzet van kwaliteitssystemen. Zorgverzekeraars geven aan niet voldoende te kunnen sturen op de kwaliteit van zorg, omdat zij beperkt worden vanuit hun formele rol en omdat de kwaliteitsgegevens te complex en dynamisch zijn om daadwerkelijk op te sturen. Zorgorganisaties geven aan dat zijn zich machteloos voelen, omdat zij meer en meer gedwongen worden om een breed scala aan kwaliteitseisen te implementeren. Professionals voelen zich machteloos, omdat zij zich moeten verantwoorden via kwaliteitssystemen die niet aansluiten bij hun dagelijkse praktijk. Cliënten worden weinig structureel betrokken bij de vormgeving van het kwaliteitsbeleid en ervaren weinig keuzemogelijkheden Deze problemen zorgen ervoor dat de sector sterk gefocust is op transparantie en controles, waardoor er weinig aandacht is voor daadwerkelijke kwaliteitsverbetering.
Ook de grote mate van professionele autonomie en geringe sturing vanuit het management op de kwaliteit van de zorg belemmeren de impact van de systemen. Individuele voorkeuren bepalen grotendeels welke systemen op welke manier worden toegepast. Deze individuele voorkeuren hangen vaak samen met de organisatiecultuur en -structuur.
Kortom, de investeringen die worden gedaan in kwaliteitssystemen zijn niet evenredig aan de impact die deze systemen hebben op de praktijk van de zorg. Om de impact van de kwaliteitssystemen te vergroten, is het van belang dat organisaties zich realiseren dat het niet haalbaar is een zo breed scala aan kwaliteitssystemen te implementeren en te borgen. Er dienen keuzes gemaakt te worden welke systemen die worden ingezet. Deze keuzes dienen niet alleen gebaseerd te zijn op externe eisen, maar ook op de visie van de organisatie en de behoeften van hun professionals en cliënten. Kwaliteitssystemen werken beter, als ze aansluiten bij de praktijk van de professional. Daarnaast dienen onduidelijkheden in het stelsel te worden weggenomen, zodat kwaliteitsborging vanuit heldere rollen kan plaatsvinden.
Voor meer informatie: Marieke van Geffen, marieke.vangeffen@gmail.com of 088-0335500.