Proces en methoden van consultatie

In het proces van consultatie worden kennis en inzichten uit de praktijk van de consultatievrager en uit de specifieke expertise (kennis en ervaring) van de consultatiegever uitgewisseld, om te komen tot inzichten waarmee binnen de lopende behandeling, begeleiding en/of bejegening een nieuw perspectief op herstel bereikt kan worden voor de cliënt.

Consultatie is een dynamisch en circulair proces. Er zijn altijd meerdere partijen betrokken, ieder met hun eigen rol, verantwoordelijkheden en achtergronden. Het proces laat zich verbeelden als een lemniscaat, waarin vragen en inzichten worden uitgewisseld, scherp gesteld en op haalbaarheid en resultaat getoetst.

Consultatie begint met je bewust te zijn dat er in de eigen beroepsuitoefening een vraag ontstaat waar niet direct een antwoord op is. Literatuur en richtlijnen bieden onvoldoende richting of handvatten. Of er zijn meningsverschillen in de behandeling, begeleiding en/of bejegening van de cliënt in de samenwerking met anderen. Dan is overleg met een collega-professional gewenst.

Probeer als consultatiegever in een consultatie goed te luisteren, een metapositie in te nemen en te beschouwen wat er gebeurt. Als consultatiegever kun je blanco een vastgelopen situatie ingaan en patronen zien die voor de consultatievrager als normaal worden beschouwd. Het is beter om als consultatiegever geen expliciet advies te geven. Ga met de consultatievrager en het hele systeem op zoek naar de oplossing en inzichten om een nieuw perspectief op herstel te vinden. Zoek naar een blijvende verandering in de behandeling, bejegening of benadering, om zo het systeem op een ander pad te zetten.

"Een consult wordt doorgaans aangevraagd of ingezet in geval van stagnatie van een behandeling of bij conflicten tussen behandelaars en cliënten [...] Men komt er niet uit. De vraag naar een consult is doorgaans een inhoudelijke vraag en zelden of nooit een vraag op het gebied van betrekkingen. En juist dat laatste is cruciaal. [...] Het is belangrijk om zorgvuldig bij de consultatievraag stil te staan en bij wat er van de consultgever wordt verwacht, welke positie hij krijgt. Het is zaak een metapositie in te nemen. (Milgrom & Green, 1992)." (Van de Velden, E. (2014). Systemische consultatie. In A. Savenije, J. Van Lawick, & E. Reijmers (Reds.), Handboek systeemtherapie (pp. 627–637). De Tijdstroom.)

1. Verheldering van de consultatievraag

Soms is een consultatievraag duidelijk en concreet en is ook een duidelijk en concreet antwoord mogelijk. Vaak is de consultatievraag echter niet zo helder en concreet: “Ik kom niet verder, kun je nog eens meedenken?” of ‘”Welke behandeling denk je dat hier nodig is?” In zo’n geval is het zaak duidelijk te krijgen op welk niveau de consultatievraag zich afspeelt. Gaat het over de inhoud of over het proces? Spelen onderlinge betrekkingen een rol en zo ja, welke? Door het stellen van verhelderende vragen of door het vraagstuk vanuit een ander perspectief te benaderen, kan de consultatievrager vaak al geholpen zijn en zelf tot benodigde inzichten komen. Belangrijk is dat er overeenstemming is over wat de consultatievraag is.

2. Juiste loket?

Is de consultatievrager aan het juiste loket? Ben jij degene die met deze vraag aan de slag kan gaan of zijn er anderen plekken waar de consultatievrager beter met deze vraag terecht kan?

3. Contractering

Naast overeenstemming over de consultatievraag, is het belangrijk om verwachtingen, rol en verantwoordelijkheid goed op elkaar af te stemmen. De consultatievrager blijft verantwoordelijk voor de behandeling, begeleiding en/of bejegening van de cliënt. De consultatiegever is verantwoordelijk voor de inhoud van de inzichten, hoeveel tijd is er nodig? Lees hierover ook het artikel Valkuilen in het consulteren in meervoudige systemen en Systemische consultatie in het Handboek Systeemtherapie.

4. Vastleggen

Op welke manier wordt het overleg tussen consultatievrager en consultatiegever vastgelegd? Hoe intensiever het consultatieproces, hoe belangrijker het is om proces en inhoud vast te leggen voor alle betrokkenen.

5. Onderzoek en inzichten

Aan de hand van de consultatievraag en de gemaakte afspraken ga je als consultatiegever aan de slag. De consultatie kan binnen één gesprek afgerond zijn, maar kan ook meerdere acties vragen. Terugkoppeling van de bevindingen vindt op de afgesproken manier plaats. Kan een ieder zich vinden in de hypothese en de gedeelde inzichten? Kijk samen of oplossingen uitvoerbaar en toepasbaar zijn in de praktijk.

6. Uitvoering van gedeelde inzichten

Als de inzichten zijn gedeeld, ligt de uitvoering ervan bij de consultatievrager en de cliënt en de eventuele naaste(n) (= het systeem). Leiden de inzichten tot gewenste verandering?

7. Terugkoppeling van effect

Belangrijk in het gezamenlijk leren is feedback aan elkaar vragen en geven. Gaat het zoals verwacht, is het gewenste effect bereikt of is bijstelling noodzakelijk?

8. Bijstellen

In onderling overleg kan aan de hand van de feedback bijstelling plaatsvinden.

9. Afsluiten van de consultatie

Als consultatiegever deel je je inzichten met de consultatievrager, al dan niet in samenspraak met de cliënt en de eventuele naaste(n). Vervolgens sluit je de consultatie af.

Het is aan de consultatievrager om de inzichten te integreren in het lopende behandelplan en de verdere aanpak. Consultatievrager en client en de eventuele naaste(n) gaan samen verder. Je rol als consultatiegever is per definitie beperkt in tijd.

De Consultatiewijzer ggz is continu in ontwikkeling. Je reactie en feedback zijn van harte welkom via de contactpagina.