Een review over de impact van hormonen op ADHD bij vrouwen is gepubliceerd door Afdeling en Kenniscentrum ADHD bij volwassenen en ouderen - PsyQ Haaglanden (Parnassia Groep). Het artikel geeft een overzicht van de beschikbare en nog ontbrekende kennis over de impact van hormonale schommelingen op ADHD bij vrouwen gedurende de levensloop.
Het artikel is een gezamenlijk product van de Special Interest Group on ‘Female ADHD, Treating Women as Women’ van Eunethydis, een internationaal netwerk van ADHD-onderzoekers. Uitgangspunt vormden de klachten en vragen van vrouwen met ADHD zoals verzameld door patiëntenorganisatie ADDITUDE in de VS, zoals:
- Wat is de impact van een late diagnose ADHD bij vrouwen?
- Verergert de puberteit de ernst van ADHD?
- Waarom nemen ADHD en depressieve symptomen toe premenstrueel?
- Waardoor is de kans op postpartum depressie 5x verhoogd bij ADHD?
- Waardoor ervaren vrouwen met ADHD zo’n grote toename van klachten in de overgang en wat kan eraan gedaan worden?
- Welke hormonale anticonceptie is het beste voor vrouwen met ADHD?
Hieronder volgt een korte samenvatting van enkele highlights (onderaan de link naar het volledige open acces artikel):
Een late diagnose ADHD bij vrouwen is nadelig vanwege het feit dat de klachten vaak leiden tot een hulpvraag, die leidt tot behandeling van andere stoornissen zoals angst en depressie, maar de onderliggende ADHD wordt niet aangepakt. Onbehandelde ADHD bij meisjes is geassocieerd met eetbuien, automutilatie, risicovol seksueel gedrag, tienerzwangerschappen, en heeft impact op studie, relaties, zelfvertrouwen en mentale gezondheid. En als meisjes wel gediagnostiseerd worden, krijgen ze minder vaak medicatie voor ADHD dan jongens. De behandeling van meisjes en vrouwen kan veel eerder en beter, en de oorzaken voor deze achterstand moeten verder onderzocht en aangepakt worden.
Er is nauwelijks iets bekend over de impact van hormonen, orale anticonceptie en medicatie op meisjes met ADHD in de puberteit, noch over de leeftijd van aanvang van de menstruatie in deze groep. De pil lijkt vaker depressie te veroorzaken bij jonge vrouwen met ADHD, terwijl dit op latere leeftijd minder wordt gezien. Deze onderwerpen dienen ook geagendeerd te worden.
Hormonale schommelingen hebben enorme impact tijdens de menstruatiecyclus, na de bevalling en in de overgang bij vrouwen met ADHD. Dit leidt tot een toename van de ernst van de ADHD, en vaak ook van depressieve- en slaapklachten. De oorzaak lijkt gelegen in de interactie tussen het vrouwelijk hormoon oestrogeen, en boodschapperstoffen zoals dopamine in de hersenen. Oestrogeen en dopamine hebben vergelijkbare functies in de hersenen wat betreft cognitie, aandacht, geheugen en stabiliteit van de stemming. Oestrogeen is nauw betrokken bij de aanmaak van dopamine, en als de oestrogeenspiegel daalt, zoals in alle drie de genoemde episoden gebeurt, lijdt de dopaminespiegel daar ook onder. Dit kan verklaren waarom vrouwen met ADHD, voor wie dopamine belangrijk is voor hun overzicht, aandacht, geheugen en stemming, hier meer last van hebben dan andere vrouwen. Geringe verhoging van de dosering ADHD-medicatie in de premenstruele week verbeterde in een kleine pilotstudie de klachten van deze vrouwen (De Jong 2023). Dit bevestigt de hypothese dat dopamine en oestrogeen nauw verbonden zijn en mogelijk deels voor elkaar kunnen compenseren. Onbekend is of de pil zonder stopweek ook zou kunnen helpen, en wat het verschil is met behandeling met een antidepressivum (SSRI). Meer onderzoek is nodig, waarvoor nu subsidie wordt aangevraagd.
Na de bevalling hebben vrouwen met ADHD vijf tot zes keer zo vaak een postnatale depressie. Zwangerschapscomplicaties zoals hoge bloeddruk en pre-eclampsie, vroeggeboorte en ongeplande keizersnedes komen vaker bij vrouwen met ADHD voor. ADHD-medicatie wordt steeds vaker gebruikt tijdens de zwangerschap; voorlopig lijken de risico’s van gebruik van met name methylfenidaat beperkt tijdens de zwangerschap, maar veel meer onderzoek is nodig.
In de overgang duren klachten van concentratie- en geheugenproblemen, prikkelbaarheid en stemmingswisselingen, slaapproblemen plus de lichamelijke klachten zoals gewrichtsklachten, opvliegers, gewichtstoename etc. nog veel langer, tot wel tien jaar. Dit is vaak reden voor burnout en uitval op het werk bij vrouwen met een niet eerder gediagnostiseerde ADHD. Er zijn bovendien aanwijzingen dat de overgang vroeger kan beginnen bij deze vrouwen, begin 40-er jaren. Omdat dit nog onbekend is tasten zowel artsen als de vrouwen zelf in het duister over wat er met hen aan de hand kan zijn. Onderzoek naar de beste behandeling van perimenopauzale klachten bij ADHD moet nog beginnen. Wat ook onbekend is, is dat mannen en vrouwen met ADHD meer kans hebben op hart- en vaatziekten; bij vrouwen met ADHD in de overgang, komen er extra risico’s bij als de beschermende werking van oestrogeen op hart- en bloedvaten afneemt. Ons recente onderzoek liet een over-representatie van 35% vrouwen met levenslange ADHD symptomen zien op de polikliniek cardiologie van Heartlife klinieken (Ter Beek, 2024). Dit onderwerp van de perimenopauze bij ADHD en de lichamelijke klachten is nog nauwelijks onderzocht terwijl de vraag naar behandeling enorm is.
Associaties met gynaecologische aandoeningen
ADHD is geassocieerd met endometriose en met een vroege overgang. Een vroege overgang geeft, indien onbehandeld, een verhoogd risico op hart- en vaatziekten, osteoporose en dementie. Het is dus cruciaal voor vrouwen dat deze aandoening tijdig wordt vastgesteld en behandeld met hormoontherapie. Polycysteus ovarium syndroom (PCOS) komt vaker voor bij moeders van kinderen met ADHD. Onbekend is of vrouwen met ADHD zelf meer risico hebben op PCOS. Dit wordt nu onderzocht in onze internationale Women and ADHD Health Survey.
De grote vraag is wat de achtergrond van al deze hormonale en gynaecologische aandoeningen bij vrouwen met ADHD zou kunnen zijn. Gedacht wordt aan ontregeling van het immuunsysteem en verhoogde inflammatoire processen, maar het onderzoek hiernaar staat nog in de kinderschoenen.